Mücbir sebep (force major) maddesi, her sözleşmenin genel hükümler bölümünde yer almaktadır. Sözleşmenin esası ile doğrudan ilgili değildir. Fakat doğası gereği, olmaz olmaz dediğimiz durumların olması halinde kullanılabilir. Bir tür sigortadır.
Sözlük anlamı olarak istem dışı gelişen olaylar neticesinde ortaya çıkan beklenmedik ani durumları ifade eder. Sözleşmeler açısından yüklenilen sorumlulukların elde olmayan sebeplerden dolayı yerine getirilememesidir. Mücbir sebeplere pek çok örnek verebiliriz fakat genel olarak; oluşmasına engel olunamayan veya oluştuktan sonra durdurulmasına imkan olmayan durum, olgu veya olaylar olmalarıdır. Sel baskını, deprem, terör hareketleri ve doğal afetler klasik mücbir sebep halleridir.
Mücbir sebebin dışarıdan gelen bir neden olması gereklidir. Olaya kişinin kendisinin sebebiyet vermemesi aranır. Mücbir sebep olarak nitelendirdiğimiz olay kaçınılmaz olmalıdır. Yani olayın meydana gelmesini engelleyebiliyorsak mücbir sebep yoktur. Sözleşmenin kurulduğu sırada olayın gerçekleşme ihtimalinin olmaması gerekir.
Mücbir nedenlerden ötürü sözleşmeye aykırı davranan kişi bundan sorumlu tutulamaz.
- Mücbir sebepten ötürü sözleşmeden doğan borcun bir kısmını yerine getirmek imkansız hale gelirse, imkansızlaşan kısımdan sorumluluk sona erer.
- Beklenmeyen bir sebepten ötürü sözleşmeden doğan borcun yerine getirilmesi dürüstlük kuralları uyarınca kendisinden beklenmeyen kişi için sözleşmenin şartları yeniden değerlendirilir. Burada bir anlaşma sağlanamazsa hakim kararı ile yeniden sözleşme şartları uyarlanır. Eğer somut olayın şartlarına göre bu mümkün değilse sözleşmeden dönülebilir. Eğer danışmanlık gibi sürekli edim gerektiren bir sözleşme varsa bu sefer fesih hükümleri uygulanır.
Mücbir Sebep İçin Başka Neler Yapabiliriz?
Taraflar hangi olayların mücbir sebep teşkil edeceğini sözleşmede belirleyebilirler. Sözleşmede mücbir sebep maddesine hiç yer verilmediği hallerde, örneğin COVID-19 salgını veya bu salgın kapsamında alınan tedbirlerin sözleşmenin ifasını imkansız hale getirdiğinin ispatlanması halinde mücbir sebebin gerçekleştiği kabul edilebilir.
Taraflar mücbir sebep meydana geldiğinde diğer tarafa bildirim ile ilgili makul sürenin ne olacağını ve mücbir sebebin sonuçlarını sözleşme serbestisi ilkesi gereği düzenleyebilirler. Dolayısıyla mücbir sebep halinin sözleşmedeki edimlerin ifası bakımından sonuçlarının, sözleşme maddeleri dikkatlice incelenerek, somut olay özelinde değerlendirilmesi gerekmektedir.
Tüm dünyada hali hazırda COVID-19 salgın hastalığı ile ilgili tedbirler alınmıştır. Bundan sonra COVİD-19 salgınının mücbir sebep olarak ileri sürülme imkanı kalmayacaktır. Sözleşmelerde özellikle bu tür engellerin sözleşmedeki edimlere etkisinin ne kadar süreceğini düşünerek belirli bir bekleme süresi öngörülmesi ve bu sürenin dolması halinde sözleşmedeki yükümlülüklerin planlanması uygun olacaktır.
Legalmatic Blog Yazıları
